Lễ nghi mời trà người Việt

     Cổ ngữ nói ăn có tướng ăn, ngồi có tướng ngồi, uống trà cũng có một bộ lễ nghi, mời khách uống trà lại càng cần phải phù hợp lễ nghi.

Thưởng trà đã trở thành một thói quen trong cuộc sống thường nhật của rất nhiều người Việt Nam, trà cũng là thứ cần phải có để đãi khách. Thưởng trà cũng được gọi là “phẩm minh”, hay gọi tinh tế hơn là “phẩm trà”. Phẩm trà không đơn giản chỉ là tận hưởng hương vị của trà, mà cũng là lễ nghi cơ bản nhất khi thưởng trà.

Có thể nói, chút lễ nghi khi mời trà nhìn như đơn giản nhưng lại ẩn chứa sự tu dưỡng rất lớn. Dưới đây là một số nguyên tắc cần chú ý để tránh thất lễ khi mời trà:

A. Lễ nghi bàn trà

a. Chuẩn bị trà

Từ lúc chuẩn bị trà, đã phải thể hiện sự thành kính với khách. Nhất định phải chọn dụng cụ pha trà sạch sẽ, sáng sủa, tốt nhất là thành một bộ.

Dụng cụ pha trà chứa đầy cặn, chắp vá lung tung mà bày ra trước mặt khách, sẽ đem lại cho mọi người cảm giác “không được tôn trọng”.

Bày những dụng cụ pha trà cần sắp lên khay một cách gọn gàng, trước khi pha trà thì hỏi xem người uống trà có sở thích gì đặc biệt không, rồi mới tiến hành pha trà.

b. Lấy trà

Nhặt lá trà từ trong hộp đựng, tối kị nhất là nhặt bằng tay không, khiến người uống trà cảm thấy lá trà không được sạch sẽ.

Dùng thìa để lấy lá trà ra, hoặc để miệng hộp đựng trà và ấm trà gần nhau, lắc hộp đựng trà, để trà rơi vào trong ấm là được.

c. Kính trà

Cung kính đưa chén trà lên trước mặt khách, cần chú ý ngón tay không được chạm vào miệng chén, tốt nhất là dùng khay để dâng chén trà qua cho khách.

Biểu cảm ôn hòa, khẽ mỉm cười, nhẹ nhàng nhắc đối phương: ‘Đây là trà của ông, mời thưởng thức’.

d. Thêm trà

Phải luôn theo dõi lượng nước trà trong chén của khách, đừng để chén trà vơi nước quá lâu, chén trà sẽ bị lạnh, như vậy là không tôn trọng khách.

Đặc biệt là khi vừa cùng khách nói chuyện vừa uống trà, khi rót thêm trà có thể dùng động tác để ra hiệu cho đối phương, không được cố ý ngắt quãng cuộc trò chuyện.

B. ‘Tứ đại lễ nghi’ khi kính trà

a. Lễ tiết “rượu đầy trà vơi”

Cổ ngữ nói: “Tửu mãn kính nhân, trà mãn khi nhân”, ý nói mời khách chén rượu đầy là thể hiện sự kính trọng nhưng mời khách chén trà đầy là thể hiện sự coi thường khách.

+ Trà vơi

Nhưng như thế nào là vơi? Có một nguyên tắc là: Trà bảy phần đầy.

Ý tứ của nét văn hóa này chính là: Lúc châm trà mời khách thì không nên rót đầy, chỉ nên rót vơi, bảy tám phần là được rồi. Bởi vì nước trà nóng, nếu rót đầy chén chẳng những có thể làm cho khách bị phỏng, mà chén trà quá nóng, khách cũng không có cách nào bưng lên để uống được. Ngoài ra chén trà đầy sẽ khiến nhiệt độ của trà khó hạ xuống làm ảnh hưởng đến việc cảm thụ hương vị trà. Cho nên, theo cổ nhân làm như thế là không có sự tôn kính đối với khách. Nói sâu xa thêm một chút, thậm chí còn có ý là đuổi khách về. Có nhiều nơi, coi hành vi như thế chính là ‘bưng trà tiễn khách’.

Trong văn hóa trà, người xưa coi trọng ba yếu tố là xem, ngửi và phẩm khi thưởng thức trà. Xem chính là xem màu sắc của trà, ngửi chính là ngửi mùi vị của trà, còn phẩm chính là phẩm hương vị của trà. Người dùng trà chiêu đãi khách cần chú ý trong lúc nói chuyện với khách, mượn hương vị của trà để tạo nên một bầu không khí thảnh thơi, thanh nhàn, hòa ái. Vì vậy mới sinh ra quy tắc “châm trà chỉ đầy bảy phần, lưu lại ba phần cho nhân nghĩa”. Làm được như vậy là đã thể hiện đầy đủ sự tôn trọng và lễ nghĩa đối với khách.

Ngoài ra, khi uống trà cũng phải chú ý. Uống trà phải tránh nuốt chửng, uống một hơi, chú ý uống từng chút một, như vậy mới có thể cảm nhận được hết hương vị của trà cũng thể hiện ra sự tu dưỡng, lịch thiệp của bản thân.

+ Rượi đầy

Rượu lạnh, trà nóng nên việc rót đầy ly rượu không làm khó cho khách. Hơn nữa, uống rượu khác với uống trà, thường chú ý đến tính hào sảng, phóng khoáng. Ngoài ra, không khí trên bàn rượu rất náo nhiệt chứ không thanh nhàn như khi uống trà. Chén rượu đầy tràn, biểu hiện ra là đối xử với mọi người nhiệt tình, bầu không khí rất thân mật, nồng nhiệt.

b. Trên trước dưới sau, già trước trẻ sau

Dâng trà đã là một ứng xử văn hóa phổ quát biểu hiện sự lễ độ, lòng mến khách. Khi dâng trà nên mời từ người lớn tuổi nhất, cũng giống như khi mời ăn uống bình thường.

Bạn phải phục vụ trà bằng cả hai tay để thể hiện sự tôn trọng, và cẩn thận không dùng ngón chạm vào mép cốc.

Khi mời trà, tốt nhất nên đặt chén trà phía trên tay phải của khách để khách có thể dễ dàng cầm.

Trong lễ nghi tiếp đãi khách nói chung, người xưa sẽ tiếp đãi theo thứ tự người bề trên được mời trước, người bên dưới mời sau, mời người già trước, mời người trẻ sau. Đây cũng là thể hiện văn hóa tôn kính người bề trên của cổ nhân. Người Việt còn có thói quen mời trước khi nhấp chén trà lần đầu, việc này cũng hết sức quan trọng, nếu không sẽ bị coi là thất lễ.

Nếu khi uống trà, mọi người đều cùng tuổi, cùng thế hệ với nhau thì có thể không cần theo thứ tự này. Đối với lần châm trà thứ hai trở đi cũng có thể bỏ qua thứ tự này.

c. Khách trước chủ sau, có khách mới phải thay trà

Khi mời trà khách, chủ nhân phải đợi cho tất cả khách đều phẩm trà trước rồi mới đến lượt mình. Đây là thể hiện sự tôn trọng của chủ nhà đối với khách.

Nếu trong quá trình uống trà, có người khách mới đến, chủ nhân phải kịp thời thay trà mới để thể hiện sự chào đón, hoan nghênh của mình đối với khách. Đồng thời, để thể hiện thành ý của mình, chủ nhân có thể hỏi thêm khách về thói quen uống trà và nhiệt tình mời khách ngồi. Nếu không kịp thời thay trà sẽ khiến khách có cảm giác bị khinh khi, không chào đón.

Theo số lượng khách để chọn mức trà pha phù hợp. Trà được pha không quá đặc hoặc quá nhạt. Nếu khách chủ động giới thiệu thói quen uống trà đặc hay trà nhạt thì hãy pha theo sở thích của khách.

Ngoài ra, khi trà chuyển từ đặc sang loãng thì chủ nhân cũng phải thay trà. Nếu không kịp thời thay trà, nước trà đã nhạt, không còn màu sắc thì thể hiện người chủ lạnh nhạt, không tận nghĩa với khách. Đây cũng được coi là hành vi vô lễ, không nghiêm túc.

d. Giữ thái độ vui vẻ, ôn hòa

Chủ nhà mời khách thưởng trà phải luôn giữ thái độ vui vẻ, ôn hòa. Làm người khách mà nói cũng không được thất lễ, khi nhận được trà từ chủ nhân mời phải nói câu “cảm ơn”, hoặc mỉm cười để thể hiện sự tôn trọng của mình đối với người chủ.

Trong quá trình uống trà cũng kiêng kỵ thể hiện vẻ mặt bất nhã như nhíu mày, nhăn mặt… Vì điều đó có thể khiến chủ nhà hiểu là khách không thích loại trà đó. Nếu cảm thấy không thoải mái khi phẩm trà, người khách có thể nhẹ nhàng đặt chén trà xuống bàn không thưởng thức nữa thì người chủ sẽ tự động hiểu.

Từ những lễ nghi nhỏ này chúng ta có thể thấy uống trà tuy là một việc rất bình thường trong cuộc sống hàng ngày nhưng những lễ nghi tất yếu này vẫn là không thể thiếu được. Một người hiểu biết lễ nghi sẽ không dễ mắc sai sót, và từ những lễ nghi nhỏ đó cũng sẽ hiển lộ ra trình độ phẩm cách, sự tu dưỡng của người ấy.

TH.